Hamabost urte dauzkazu eta The Waste Land-en erdian zaude, T.S. Eliot nor den ideiarik ez duzun arren. Edo No Man´s Land esan behar ote nuke? Kontua da ateak eta heldulekuak behar dituzula, horien premia duzula. Ekaineko arratsalde batean –bazkalondo siestalari, ezin antiliterarioagoan–, lengua klase baten erdian, Instrucciones para subir una escalera eta Instrucciones para dar cuerda a un reloj irakurri ditu irakasleak. Gutxi susmatzen duzu zure bizitza betirako aldatuko duen ate bat irekiko zaizula hor. Beldurra emango lizuke benetan kontziente izan bazina. Ez dakizu zenbaterainoko esperantza izan lezakeen irakasleak bere ikasleengan. Baina agian handia du. Horregatik irakurtzen dizkizue –pronostiko guztien kontra eta bazkalondoko asperdura infinituaren kontra– Julio Cortazarren bi ipuin labur haiek: gaztea da oraindik irakaslea eta ondo pasatzen du testu haiek irakurtzen dizkizuen bitartean; ikasle gehienek euren hormonak gobernatzen nahikoa lan dutela jakin badakielako, agian. Jakin badakien arren, beharbada, hogeita bost nerabeko gela hartan hiru edo laurentzat baino ez dela hizketan ari, eta hori, baikor izanda. Fedea du literaturaren pozoi kutsakorrean. Fedea du formatu laburrean, sms bat edo twitter zer diren jakiteko hogei urte faltatuagatik. Eta batez ere, fedea du Julio Cortazarrengan. Mentxuk. Merezi baitu esatea hala izena duela irakasle hark. 

Lepoa egingo nuke ikasturte hartako gai-zerrenda kurrikularrean ez zela agertzen Julio Cortazar. Calderon de la Barca, agian. Valle-Inclan, litekeena da. Garcia Lorca, asko jota. Baina, hala ere, irakurri egin zizkigun Mentxuk bi ipuin haiek. Sorkuntza bultzatu nahi zuelako, mini-tailer literarioak egitea gustatzen zitzaiolako..., nik ba al dakit zergatik. Ipuin haiek nerabe bat literaturzaletzeko osagai guztiak zeuzkaten. Erritmo limurtzailea. Kritika soziala azpitestuan. Beldurrezko film baten intentsitatea. Ezarritako arauekiko mespretxu dotorea. Umorea eta iraultzaren arteko leku zehazgabe batean kokatzen den ironia (“La risa ella sola ha cavado más túneles útiles que todas las lágrimas de la tierra”, esan ohi zuen Cortazarrek) . Nerabe bati birus literarioa kutsatu? Julio Cortazarrek lortzen ez bazuen, ezin lor zezakeen beste inork. 

Handik urte gutxira, bi tomotan argitaratu zuen Alfaguarak gazteleraz Cortazarren ipuin bilduma osoa. Garestiak ziren liburukoteak eta bakarra baino ez nuen erosi. Astebeteren buruan, ordea, bigarrenaren bila itzuli behar izan nuen, junkiearen egarriarekin. Idazle izateko desioa pizten duten egileak badira, eta horietako bat da Julio Cortazar.

Geroago etorri zen asteotan hainbeste aipatu den liburua. “Rayuela idatzi ez banu, ziurrenik, Sena ibaira jauzi egingo nukeen”, esan zuen kronopio handiak. “Zertarako balio du idazle batek, literatura birrintzeko ez bada?”, galdetzen zuen. Eta bera etengabe saiatzen zen:  “el lenguaje no siempre es adecuado. Desde luego, eso es un poco la definición del escritor, en todo caso, del buen escritor. El buen escritor es ese hombre que modifica parcialmente un lenguaje”. Zakur beltzak, hala esaten zien hitzei Oliveirak: “Escribía por ejemplo: «El gran hasunto» o «la hencrucijada». Era suficiente para ponerse a reír y cebar mate con más ganas. «La hunidad»  escribía Oliveira. «El hego y el otro». Usaba las haches como otros la penicilina. Después volvía más despacio al asunto, se sentía mejor. Parece claro que las haches se emplean sobre todo en el caso de las grandes palabras, para limpiarlas un poco de la costra retórica que las ha ido cubriendo durante años”.

Inoiz amaitzen ez den txingo-jokoa da Rayuela, zeinuz josia eta mundu ulertezina ulergarriago eta mundu ospela samurrago egiten duen bizi ikuskera baten erakusgarri: “la razón de sus lágrimas o el orden de sus compras o su manera de freír las papas eran signos (...). Encontrar un trapo rojo, en el cubo de la basura, puede ser «prenda de rescate, la señal del perdón o del aplazamiento». Cualquier cosa, por insignificante que parezca, puede ser un anuncio”. 

Ez naiz azpimarratutako pasarteak berrirakurtzeaz aspertzen: La Magak Rocamadourri idatzitako gutuna, iltzeak zuzentzeari buruzko pasartea, ogi bati labana sartzean ogiaren oinazea sentitzen duen pertsonaiaren hausnarketa, jazz atmosfera… Eta, batez ere, muturreko askatasunaren aldarria: “Le gustaba que todo lo que hacía estuviera lo más lleno posible de espacio libre, y que el aire entrara y saliera, y sobre todo que saliera; cosas parecidas le ocurrían con los libros, las mujeres y las obligaciones...”.

PS: Buenos Airestik etorri berri, lekuko izan naiz bertan "Cortázar vs. Bolaño" izeneko hainbat mahaingurutan -ikasle batek kartsuki eta irrikaz autore bat defendatzea, hori aspaldi ikusi gabea nuen unibertsitate batean-. Orain boladan dagoena, Bolañoren alde hitz egin eta Cortazar gutxiestea da, nonbait. Bolañok asmatu ei zuen boom latinoamerikarreko aurri eta hondakinetatik obra berri bat eraikitzen, haratago joaten, Cortazarrek erdietsi ez zuena lortzen. Egia da agian. Baina ezin ahaztu Cortazarren defendatzaile batek mahainguruan esaten ari ziren ergelkeria gehiegizkoen aurrean botatako pellokeria berdaderoa: "Bai, nahi duzuen bezala, baina Bolañok Cortazar irakurri ahal izan zuen eta Cortazarrek Bolaño, ez. Horrek gauza asko azaltzen ditu. Eskerrik asko".